خورشید رهنما دمید

خداپرستی

پیشوای ساده‏زیست

دانش و خردورزی

آفتابی بر سریر سخن

مهر تابان مهرورزی

احترام به دانشوران

سخت کوشی؛ پیشه پیامبران

شهد مهرورزی

---------------------------

خداپرستی

همواره ملازم مسجد بود و میلی به دنیا نداشت. عبادت‌گری فقیه بود. شب‏ها را در عبادت به صبح می‏رساند. با پشمینه‏ای بر تن و سجاده‏ای از حصیر زیر پا به نماز می‏ایستاد. شوق به عبادتش به شب تمام نمی‏شد. کمی می‏خوابید و دوباره برمی‏خاست و مشغول عبادت می‏شد. آرام زیر لب قرآن را زمزمه می‏کرد و اشک می‏ریخت که هرکس صدای مناجات او را می‏شنید، می‏گریست. گاه بر روی ریگ‏ها و خاک‏ها می‏نشست. نیمه شب‏ها را مشغول استغفار می‏شد و شب‏ها را به زاری می‏گذراند.

پیشوای ساده‏زیست

از دنیا چیزی در بساط زندگی نداشت. در آن شبی که به خانه‏اش هجوم آوردند، او را تنها یافتند با پشمینه‏ای که همیشه بر تن داشت و خانه‏ای که در آن هیچ اسباب و اثاثیه چشم‏گیری دیده نمی‏شد. کف خانه‏اش خاک‏پوش بود و بر سجاده حصیری نشسته، با پروردگارش مشغول نیایش بود.

دانش و خردورزی

در همان کودکی مسائل فقهی را که بسیاری از بزرگان و دانشمندان در حلّ آن فرو می‏ماندند، حل می‏کرد. دشمن ساده‏اندیش به خیال در هم شکستن وجهه علمی ایشان، مناظره‏های علمی تشکیل می‏داد، ولی جز رسوایی و فضاحت نمی‏دید. از این رو، به بلندی مقام امام اعتراف می‏کرد و سر تسلیم فرود می‏آورد. با این همه، متوکل، مانع نشر و گسترش علوم از سوی ایشان می‏شد و همواره در تلاش بود تا شخصیت علمی امام بر مردم آشکار نشود. از این رو، امام را تحت مراقبت شدید نظامی گرفته بود و از ارتباط دانشمندان علوم و حتی مردم عامی با ایشان جلوگیری می‏کرد.

آفتابی بر سریر سخن

گفتار امام، شیرین و سرزنش ایشان تکان‌دهنده بود. به گونه‏ای که آموزگارش در کودکی شیفته سخنوری او گردید. آن گاه که لب به سخن می‏گشود، روح شنونده‏ را تازگی می‏بخشید و چون او را عتاب می‏کرد، کلامش چون شمشیری آتشین از جمله‏های نغز، پیکره دشمنش را شرحه‌شرحه می‏کرد. آن گاه که خصم برای عشرت‏طلبی خود از او می‏خواهد شعری بخواند، تا بزم خود را با آن کامل کند، لب به سخن می‏گشاید، چند بیت می‏خواند و آن‌چنان آتشی از ترس در وجود او می‏اندازد که بزم و عیشش را تباه می‏سازد.

مهر تابان مهرورزی

بسیار مهربان بود و همواره در رفع مشکلات اطرافیان تلاش می‏کرد و حتی گاه خود را به مشقّت می‏انداخت. آن هم در دورانی که شدت سخت‏گیری‏های حکومت بر شیعیان به اوج خود رسیده بود. «محمد بن علی» از «زید بن علی» روایت می‏کند:

«من به سختی بیمار شدم و شبانه، پزشکی برای درمان من آوردند. او نیز دارویی برایم تجویز کرد. فردای آن روز هر چه گشتند، نتوانستند آن دارو را بیابند. پزشک دوباره برای مداوای من آمد و دید حالم وخیم‏تر شده است، ولی چون دید دارو را به دست نیاورده‏ام، ناامیدانه از خانه‏ام بیرون رفت. اندکی بعد فرستاده امام هادی ‏علیه‌السلام به خانه‏ام آمد. او کیسه‏ای در دست داشت که همان دارو در آن بود. آن را به من داد و گفت: ابوالحسن به تو سلام رساند. این دارو را به من داد تا برایت بیاورم. او فرمود: آن را چند روز بخور تا حالت بهبود یابد. دارو را از دست او گرفتم و خوردم و چندی بعد به‌کلی بهبود یافتم.»

احترام به دانشوران

روزی در مجلسی نشسته بودند و جمعی از بنی‌هاشم، علویان و دیگر مردم نیز در آن مجلس حضور داشتند که دانشمندی از شیعیان وارد شد. او در مناظره‏ای اعتقادی و کلامی، تعدادی از ناصبیان و دشمنان اهل‏بیت ‏علیهم‌السلام را مجاب و رسوا ساخته بود. به محض ورود این شخص به مجلس، امام از جای خود برخاست و به نشانه احترام به سویش رفت و او را نزد خود در بالای مجلس نشانید. برخی از حاضران از این رفتار امام ناراحت شده و اعتراض کردند. امام در پاسخ آنان فرمود: اگر با قرآن داوری کنم، راضی می‏شوید؟ گفتند: آری. امام تلاوت فرمود: «ای کسانی که ایمان آورده‏اید، هنگامی که به شما گفته شد: در مجلس جا برای دیگران باز نمایید، باز کنید. تا خداوند ]رحمتش را[برایتان گسترده سازد، و چون گفته شد برخیزید، برخیزید تا خداوند به مراتبی (منزلت) مؤمنانتان و کسانی را که علم یافته‏اند بالا برد1 و نیز فرموده است: «آیا کسانی که دانشمند هستند با آنان که نیستند، برابرند»2 خدا به این مؤمن دانشمند برتری داده است. شرف مرد به دانش اوست، نه به نسب و خویشاوندی‏اش. او نیز با دلایلی محکم که خدا به او آموخته، دشمنان ما را شکست داده است.

سخت کوشی؛ پیشه پیامبران

علی بن حمزه می‏گوید: «ابوالحسن‏ علیه‌السلام را دیدم که به‌سختی مشغول کشاورزی است؛ به گونه‏ای که عرق از سر و رویش جاری است. از ایشان پرسیدم: فدایت شوم! کارگران شما کجایند که شما این گونه خود را به زحمت انداخته‏ای؟! در پاسخ فرمود: «ای علی بن حمزه! آن کس که از من و پدرم برتر بود، با بیل زدن در زمین خود روزگار می‏گذراند. رسول خدا، امیرمؤمنان و همه پدران و خاندانم خودشان کار می‏کردند. کشاورزی از جمله کارهای پیامبران، فرستادگان، جانشینان آن‌ها و شایستگان درگاه الهی است.»

شهد مهرورزی

بریحه عباسی، گماشته دستگاه حکومتی بود. او از امام هادی ‏علیه‌السلام نزد متوکل سخن‌چینی و سعایت کرد و برای او نگاشت: «اگر مکه و مدینه را می‏خواهی، علی بن محمد علیه‌السلام را از مکه و مدینه دور ساز؛ زیرا مردم را به سوی خود فراخوانده و گروه بسیاری نیز از او پیروی می‏کنند.» در اثر سعایت‏های بریحه، متوکل امام را از جوار پر فیض و ملکوتی رسول خدا صلی الله علیه وآله تبعید کرد و به سامرا فرستاد. در طول این مسیر، بریحه با ایشان همراه بود. در بین راه رو به امام کرد و گفت: «تو خود بهتر می‏دانی که من عامل تبعید تو بودم. سوگندهای محکم و استوار خورده‏ام که چنانچه شکایت مرا نزد متوکل و یا حتی یکی از درباریان و فرزندان او کنی، تمامی درختانت را در مدینه به آتش کشم و چشمه‏ها و قنات‏های مزرعه‏ات را ویران سازم. امام ‏علیه‌السلام با چهره‏ای گشاده در پاسخ بریحه فرمود: «نزدیک‏ترین راه برای شکایت از تو، این بود که دیشب شکایت تو را به درگاه خدا عرضه کنم و من شکایتی را که نزد خدا کرده‌ام، نزد غیر خدا و پیش بندگانش عرضه نخواهم کرد.» بریحه که رأفت و بردباری امام را در مقابل سعایت‏های خود دید، به دست و پای حضرت افتاد و با تضرع و زاری از امام درخواست گذشت کرد. امام نیز با بزرگواری تمام فرمود: «تو را بخشیدم!»

ابوالفضل هادی‌منش

پی نوشت ها:

1. مجادلة: 11

2. زمر: 9

منبع :

مجله دیدار آشنا، شماره 60